Webinar: 1. Δραματοθεραπεία και Απεξάρτηση - 2. Οι εκφραστικές-δημιουργικές τέχνες ως παιγνιώδες μέσο θεραπείας και ψυχοσωματικής ενδυνάμωσης
Αγαπητές/οί μου,
οι πιο κάτω δύο σύνδεσμοι που σας κοινοποιώ σχετίζονται με την εκδήλωση (Webinar) της Ε.Δ.ΕΠ.Υ. (Εταιρείας Διασύνδεσης Επαγγελματιών Υγείας) που έγινε στις 6 Απριλίου 2025 με θέμα τη «Δραματοθεραπεία και Απεξάρτηση», όπου προσκλήθηκα ως εκπρόσωπος και συντονιστής του Κλάδου της Ψυχολογίας της Δημιουργικότητας και της Τέχνης της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας να συμμετάσχω στο Πάνελ Σχολιαστών. Βασικοί ομιλητές είναι η κα. Μαρία Σούμπερτ, Θεατρολόγος και Δραματοθεραπεύτρια και Πρόεδρος της Ένωσης Δραματοθεραπευτών & Παιγνιοθεραπευτών Ελλάδας και ο κ. Στέλιος Κρασανάκης, Ψυχίατρος, Δραματοθεραπευτής-Σκηνοθέτης και Διδάσκων στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο πρώτος σύνδεσμος αφορά ολόκληρο το Webinar το οποίο είναι αναρτημένο στο YouTube και είναι ο ακόλουθος:
https://www.youtube.com/live/fHNXfLaStQU
Ο δεύτερος σύνδεσμος:
https://www.youtube.com/watch?v=NIjf_aS278w
αφορά μια ξεχωριστή συμπληρωματική εκτεταμένη μου ομιλία με τη μορφή ανεξάρτητου βίντεο που προσκλήθηκα να κάνω στο πλαίσιο της αναφερόμενης πιο πάνω εκδήλωσης με τίτλο «Οι εκφραστικές-δημιουργικές τέχνες ως παιγνιώδες μέσο θεραπείας και ψυχοσωματικής ενδυνάμωσης: Η οικο-σωματικο-βιωματική προοπτική και η Βιωματική, Ευρετική και Αφηγηματική-Διαλογική προσέγγιση».
Στην παρουσίαση των κα. Μαρία Σούμπερτ και κ. Στέλιου Κρασανάκη γίνεται, κατ’ αρχάς, μια ιστορική αναδρομή της Δραματοθεραπείας τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία, τη δεκαετία του ’70 στις Η.Π.Α. και από τη δεκαετία του ’80 πλέον και στην Ελλάδα, τη Σκανδιναβία, το Ισραήλ, ενώ αργότερα ακολούθησαν και οι υπόλοιπες χώρες. Γίνεται αναφορά στους προπάτορες και τα διαφορετικά μοντέλα, μέσα από τα οποία εφαρμόζεται, και στη σχέση της με άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, καθώς και τις επιδράσεις που δέχτηκε από άλλα επιστημονικά πεδία αλλά και τις επιρροές της στο σύγχρονο ψυχοθεραπευτικό πεδίο.
Στη μεταμοντέρνα εποχή όπου η Τέχνη αποτελεί μια σταθερή υπεραξία, η Δραματοθεραπεία έρχεται ως θεραπεία επιλογής, αξιοποιώντας τη μεταφορά που η Τέχνη εμπεριέχει στην αντιμετώπιση δύσκολων και δυσεπίλυτων αιτημάτων και τραυμάτων. Πιο συγκεκριμένα, στο χώρο της απεξάρτησης, σύμφωνα με τους ομιλητές, η Δραματοθεραπεία λειτουργεί αποτελεσματικά εντάσσοντας την τελετουργία, τον μεταβατικό χώρο και την παιγνιώδη διάθεση στη θεραπευτική προοπτική.
Η εξάρτηση είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, που αναπτύσσεται μέσα σε τριγωνικές σχέσεις: το άτομο, το περιβάλλον του (οικογένεια) και την ουσία επιλογής. Κατά τον Olievenstein η εξάρτηση προκύπτει από τη συνάντηση μιας ουσίας με μια προσωπικότητα σε μια συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτισμική στιγμή. Μέσα στην εξάρτηση (είτε αναφερόμαστε σε τοξικοεξάρτηση είτε διατροφικές διαταραχές, εργασιομανία, τζόγο, εξάρτηση από το διαδίκτυο κ.ο.κ), το άτομο καταλήγει να τριγωνοποιεί όλες του τις σχέσεις και να αδυνατεί να σχετιστεί άμεσα και αυθεντικά.
Οι ομιλητές υποστηρίζουν ότι η Δραματοθεραπεία φαίνεται να αποτελεί ένα από τα πιο κατάλληλα οχήματα για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων. Εφόσον πρόκειται για ψυχοσωματικές εκδηλώσεις και συμπεριφορές στη θεραπευτική φαρέτρα οφείλει να συμμετέχει και το ίδιο το σώμα. Σε αυτή την διαδικασία η Δραματοθεραπεία έρχεται να στηρίξει μέσω της Τέχνης και του Θεάτρου και να επιτρέψει το acting in (την έκφραση του συναισθήματος εντός της συνεδρίας και της δράσης) αντί για το acting out της χρήσης, να σπάσει το τρίγωνο λειτουργώντας σαν δίαυλος επικοινωνίας και επεξεργασίας βιωμάτων και συναισθημάτων. Η Δραματοθεραπεία είναι η ψυχοθεραπευτική εκείνη μέθοδος που αξιοποιεί την Τέχνη και το Θέατρο με στόχο την έκφραση και επεξεργασία των επίπονων βιωμάτων, δημιουργώντας γέφυρες ανάμεσα στο θεραπευόμενο άτομο, τον εαυτό του και το περιβάλλον του.
Στη δική μου παρουσίαση επιχειρώ να πλαισιοθετήσω τις βασισμένες στις εκφραστικές-δημιουργικές τέχνες θεραπείες, στις οποίες υποστηρίζω ότι συμπεριλαμβάνεται και η Δραματοθεραπεία, μέσα από το πρίσμα της επιστημολογικής-μεθοδολογικής προοπτικής που ονομάζω οικο-σωματικο-βιωματική και της Βιωματικής, Ευρετικής και Αφηγηματικής-Διαλογικής προσέγγισης, που συνιστά την εφαρμογή της οικο-σωματικο-βιωματικής προοπτικής σε πρακτικό επίπεδο στο πλαίσιο της παιδείας και θεραπείας του ανθρώπου. Οι βασισμένες στις εκφραστικές-δημιουργικές τέχνες θεραπείες χρησιμοποιούν ποικίλες μεθόδους και τεχνικές για τη θεραπεία, την αυτοφροντίδα και την ψυχοσωματική ενδυνάμωση. Μας προσκαλούν να εμπλακούμε ψυχή τε και σώματι, να έρθουμε σε επαφή με το σώμα και τις ψυχικές μας διεργασίες σε συνθήκες ασφάλειας και εμπιστοσύνης, για να εκφράσουμε, επεξεργαστούμε, μετουσιώσουμε και μετασχηματίσουμε τον πόνο και τα δράματά μας δίνοντας σ’ αυτά φωνή μέσω ποικίλων παιγνιωδών εκφραστικών-δημιουργικών μέσων, τεχνικών και πρακτικών: σωματικών, αφηγηματικών, κινητικών-χορευτικών, μουσικών, εικαστικών, θεατρικών, και άλλων. Η δυνατότητα παιγνιώδους έκφρασης είναι η ίδια μια διαδικασία μεταμόρφωσης και προσωπικής θεραπείας και ανάπτυξης, αυτό είναι το βασικό μήνυμα των βασισμένων στις εκφραστικές-δημιουργικές τέχνες θεραπείες.
Στην παρουσίαση τονίζω επίσης τη σπουδαιότητα που διαδραματίζει η λειτουργία του εκτεταμένου οικο-σωματικό-νευρωνικού μας δικτύου, δηλαδή, η λειτουργία του αυτόνομου νευρικού μας συστήματος και οι αμοιβαίες σχέσεις εγκεφάλου-σώματος-νου-βιώματος-περιβάλλοντος οι οποίες αποτελούν το θεμέλιο των εμπειριών μας, όπως γίνονται αυτές κατανοητές μέσω των διαδικασιών της νευροαντίληψης, της συν-ρύθμισης και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και ενδο-δράσης. Υποστηρίζω ότι οι βασισμένες στις εκφραστικές-δημιουργικές τέχνες θεραπευτικές προσεγγίσεις παρέχουν ασφαλείς φυσικές συν-ρυθμιστικές ενδυναμωτικές και μοναδικές θεραπευτικές βιωμένες αισθήσεις και εμπειρίες δημιουργώντας θετικές αλλαγές στην όλη συναισθηματική λειτουργία των οικο-σωμάτων μας βελτιώνοντας τις καταστάσεις ψυχοσωματικής υγείας, ευημερίας και ευεξίας μας μέσω συγκεκριμένων μηχανισμών και διαδικασιών που επιχειρώ να εξετάσω μερικές από αυτές.
Στην παρουσίαση εξετάζω έξι από τις πιο σημαντικές διαδικασίες ή δυνάμεις που ενεργοποιούνται, βοηθούν και υπηρετούν τη μοναδική αλχημεία ή «μαγεία» που λαμβάνει χώρα στις διαδικασίες των βασισμένων στις εκφραστικές-δημιουργικές τέχνες ψυχοθεραπειών, μερικές από τις οποίες είναι οι ακόλουθες: (1) η δύναμη της φαντασίας, (2) η δύναμη του παιχνιδιού, (3) η δύναμη της αφήγησης και της ομιλίας/γλώσσας, (4) η δύναμη της εμπρόθετης χρήσης των συν-ποιητικών μεταφορών και επιτελέσεων, (5) η δύναμη των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, κατασκευών, τεχνουργημάτων και έργων και (6) η δύναμη των αισθητικών ανταποκρίσεων.
Σύμφωνα με τον Levine (2010): «Η περιέργεια, το παιχνίδι, και η ευχαρίστηση δεν μπορούν να συνυπάρξουν με το τραύμα στο νευρικό σύστημα, γιατί από πλευράς λειτουργίας του νευρικού συστήματος και ιδιαίτερα του αυτόνομου νευρικού συστήματος είναι καταστάσεις που αντιφάσκουν μεταξύ τους». Έτσι, οι θεραπευτές που κάνουν χρήση των εκφραστικών-δημιουργικών τεχνών δημιουργούν πλαίσια και καταστάσεις όπου τα συμμετέχοντα πρόσωπα μπορούν μέσω παιγνιωδών δραστηριοτήτων να εκφράζουν, μιλάνε και αφηγούνται τον πόνο και το δράμα τους και συγχρόνως να το αντιμετωπίζουν, επεξεργάζονται και μετασχηματίζουν. Το μήνυμα που τους δίνεται είναι: «Είσαστε καλοδεχούμενα εδώ στην παιγνιώδη και ψυχαγωγική μας παρέα και μαζί θα δουλέψουμε τα δύσκολα».
Μάριος Πουρκός
Καθηγητής Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Κρήτης
Διευθυντής Εργαστηρίου Ψυχολογικής Έρευνας και της Μονάδας Οικολογικής Ψυχολογίας και Βιωματικής, Ευρετικής και Αφηγηματικής-Διαλογικής Ψυχοπαιδαγωγικής.
Συντονιστής Κλάδου Ψυχολογίας της Δημιουργικότητας και της Τέχνης της Ε.Λ.Ψ.Ε.
