Βίωμα, μεταφορά και πολυτροπικότητα: εφαρμογές στην επικοινωνία, την εκπαίδευση, τη μάθηση και τη γνώση

Περιγραφή/Στόχοι

Διεθνές Διεπιστημονικό Συνέδριο που διοργανώθηκε από την Εργαστηριακή Μονάδα Οικολογικής Ψυχολογίας και Βιωματικής, Ευρετικής και Επικοινωνιακής Ψυχοπαιδαγωγικής του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης (Π.Τ.Π.Ε.) και τον Τομέα Θεωρίας και Μεθοδολογίας των Κοινωνικών Επιστημών του Τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών (Φ.Κ.Σ.) του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ρέθυμνο, 10-12/10/2008.

 

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ:

Μάριος Πουρκός (Π.Τ.Π.Ε.), Πρόεδρος.  

Ελένη Κατσαρού (Τμήμα Φ.Κ.Σ.), Αντιπρόεδρος.

 

ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του σύγχρονου τοπίου των γνωστικών,

σημειωτικών, επικοινωνιακών, μαθησιακών και εκπαιδευτικών διαδικασιών είναι

το ζήτημα της φύσης και του ρόλου του βιώματος, της μεταφοράς και της πολυτροπικότητας.

Ο όρος βίωμα αναφέρεται συνήθως στη διαδικασία εκείνη όπου το άτομο

έρχεται ταυτόχρονα σε μια ενεργητική γνωστική και συναισθηματική επαφή με το

αντικείμενο στο οποίο επικεντρώνεται, για το οποίο μιλάει και με το οποίο έχει

μια συνειδητή ή ασυνείδητη σχέση. Με την έννοια ≪αντικείμενο≫ ορίζεται οτιδήποτε γίνεται κέντρο προσοχής και επικέντρωσης του ατόμου. Σε μια από τις

πολλές προσεγγίσεις του βιώματος υποστηρίζεται ότι το βίωμα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την επενέργεια και αλληλεπίδραση ή την ενεργητική αντίδραση

του σώματος και των αντιληπτικών συστημάτων ενός ατόμου με τα στοιχεία του περιβάλλοντός του. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι η πραγματικότητα του βιώματος,

του βιωμένου κόσμου, της εσωτερικής ή υποκειμενικής ψυχής ή ψυχισμού ενός ατόμου είναι η πραγματικότητα της επενέργειάς του πάνω στον κόσμο, είναι η

πραγματικότητα των προσωπικών, ιδιωτικών χρήσεων ή νοηματοδοτήσεων του κόσμου και των σχετιζόμενων με αυτόν σημειωτικών συστημάτων. Η πραγματι-

κότητα του βιώματος βασίζεται, μ’ άλλα λόγια, στις διαδικασίες επενέργειας του υποκειμένου πάνω στον κόσμο, διαδικασίες που συνδέονται με το σώμα, τα αντι-

ληπτικά συστήματα (οπτικό, ακουστικό, απτικό, γευστικό, οσφρητικό και κιναισθητικό) και τις διαδικασίες οικειοποίησης και νοηματοδότησης συγκεκριμένων

κοινωνικο-πολιτισμικών δομών (θεσμών) μαζί με τα σχετιζόμενα μ’ αυτές σημειωτικά συστήματα. Το βίωμα και η συνδεόμενη με αυτό επενέργεια, κατά συνέ-

πεια, λαμβάνουν χώρα σε συγκεκριμένα πάντα πλαίσια δραστηριοτήτων, σε συγκεκριμένα πλαίσια θεσμών, δομών και πρακτικών και ποτέ έξω από συγκεκρι-

μένες κοινωνικές και κοινωνιακές συνθήκες. Ο άνθρωπος κατανοεί, προσλαμβάνει, κατασκευάζει και συνδέεται με τον κόσμο γύρω του στη βάση της βιωματι-

κής του πραγματικότητας.

Όσον αφορά τη μεταφορά, είναι γνωστό ότι η φύση και η λειτουργία της μεταφοράς απασχολεί τους ερευνητές από αρχαιοτάτων χρόνων. Η πλειονότητα

των ερευνητών αυτών αντιλαμβάνεται τη μεταφορά ως ένα μηχανισμό της ποιητικής φαντασίας και ρητορικής φιοριτούρας, θέμα μάλλον ιδιαίτερης παρά καθη-

μερινής γλώσσας. Επιπλέον η μεταφορά θεωρείται συνήθως ως χαρακτηριστικό μόνον της γλώσσας, θέμα λέξεων μάλλον παρά σκέψης και πράξεων. Κατά τα

τελευταία χρόνια όμως μερικοί ερευνητές, ψάχνοντας βαθύτερα το θέμα, οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι η μεταφορά δεν είναι ένα σχήμα λόγου, ένα διακοσμη-

τικό γλωσσικό στοιχείο, αλλά κάτι πολύ πιο θεμελιώδες για την ανθρώπινη επικοινωνία και γνώση. Υποστηρίζεται ότι η μεταφορά είναι διάχυτη στην καθημε-

ρινή μας ζωή, όχι μόνο στη γλώσσα αλλά στην κάθε μας σκέψη και πράξη.

Υποστηρίζεται επίσης ότι το κοινό αντιληπτικό μας σύστημα, με βάση το οποίοσκεφτόμαστε και δρούμε, είναι ουσιαστικά μεταφορικής φύσεως.

Η έννοια της πολυτροπικότητας τέλος, άρχισε να κάνει την εμφάνισή της με την ανάπτυξη των πολιτισμικών σπουδών κατά τα τελευταία χρόνια. Η πολυ-

τροπικότητα αναφέρεται στη χρήση και τη μίξη πολλών τρόπων (π.χ. γλωσσικών, εικονικών, ηχητικών, κ.ά.) για την έκφραση και αναπαράσταση του βιώματος ή

εμπειρίας. Αναφέρεται επίσης στη μορφή παρουσίασης ενός πολιτισμικού προϊόντος, στο οποίο περιέχονται και συνδυάζονται περισσότεροι από ένας σημειωτι-

κοί τρόποι (modes). Από τις έρευνες στο πεδίο αυτό είναι πλέον δεδομένο ότι η καθημερινή μας εμπειρία είναι πολυτροπική με την έννοια ότι βιώνεται μέσω πολ-

λαπλών τρόπων έκφρασης και επικοινωνίας ενώ διαφορετικοί τρόποι αναπαράστασης και επικοινωνίας (π.χ. προφορικός ή γραπτός λόγος, σχέδιο, ιχνογράφημα,

ακίνητη και κινούμενη εικόνα, φωτογραφία, σχεδιάγραμμα, χρώμα, γραμματοσειρά, μουσική, ήχος, ρυθμός, χειρονομίες κ.ά.) έχουν διαφορετικές προσφερόμενες

δυνατότητες (affordances). Η μεταφορά του νοήματος που εκφράζεται από τον ένα σημειωτικό τρόπο στον άλλο συνιστά μια σύνθετη διαδικασία που περιλαμ-

βάνει αποφάσεις σχετικά με τις σημειωτικές πηγές ή πόρους (resources) που είναι διαθέσιμοι σε κάθε σημειωτικό τρόπο, ή θεωρήσεις σχετικά με τις προσφερόμε-

νες δυνατότητες των τρόπων αυτών. Η δυνατότητα μείξης των διαφόρων σημειωτικών τρόπων για την παραγωγή ενός πολιτισμικού προϊόντος δημιουργεί ένα

νέο σε σχέση με τα μονοτροπικά πολιτισμικά προϊόντα σημειολογικό περιβάλλον που αξίζει να μελετηθεί επισταμένως σε σχέση με τις κοινωνικο-ιστορικές, πολι-

τισμικές, οικολογικές, διαλογικές, διυποκειμενικές, ψυχολογικές και ψυχοπαιδαγωγικές διαδικασίες.

Σκοπός του διεπιστημονικού αυτού συνεδρίου είναι η παρουσίαση της σύγχρονης προβληματικής (θέσεις, κριτικές, διαμάχες, διλήμματα, παρανοήσεις,

καταχρήσεις) και των πρόσφατων ερευνητικών πορισμάτων σχετικά:

1. με τη φύση του βιώματος, της μεταφοράς και της πολυτροπικότητας,

2. τις σχέσεις μεταξύ του βιώματος, της μεταφοράς και της πολυτροπικότητας,

3. τις επιστημολογικές, μεθοδολογικές, λογοτεχνικές, ψυχολογικές, εκπαιδευτικές, κοινωνικο-ιστορικές, πολιτισμικές, οικολογικές και διαλογικές διαστά-

σεις του βιώματος, της μεταφοράς και της πολυτροπικότητας,

4. τη σημασία και σπουδαιότητα που έχει το βίωμα, η μεταφορά και η πολυτροπικότητα στις ψυχολογικές διαδικασίες (αντιληπτικές, γνωστικές ή γνωσια-

κές, μαθησιακές, αναπτυξιακές, επικοινωνιακές, διαπροσωπικές και κοινωνικο-ηθικές διαδικασίες), και

5. τις εφαρμογές της μεταφοράς, της πολυτροπικότητας και των βιωματικών

προσεγγίσεων στην εκπαίδευση, τη μάθηση, την συμβουλευτική, την ψυχοθεραπεία και στις νέες τεχνολογίες της πληροφορίας και επικοινωνίας.

 

 

Τα Πρακτικά αυτού του Συνεδρίου δημοσιεύτηκαν στον τόμο: Μάριος Α. Πουρκός & Ελένη Κατσαρού (Εισαγωγή-Επιμέλεια): Βίωμα, Μεταφορά και Πολυτροπικότητα: Εφαρμογές στην Επικοινωνία, την Εκπαίδευση, τη Μάθηση και τη Γνώση. Εκδ. "Νησίδες", Θεσσαλονίκη 2011, 652 σελ.